De boeken van Gideon Samson

Tijdens het schrijven over Zeb., het nieuwste boek van Gideon Samson, moest ik steeds denken aan een geweldig verhaal uit De hemel kan wachten (voorheen Ziek) – over het ontstaan van zoenen. Ik las het terug en toen ik het boek weer in de kast zette, viel mijn blik op Zwarte zwaan. Voor ik het wist, was ik hele stukken aan het herlezen. Het laatste deel deed me qua stijl denken aan EilanddagenEn nadat ik een hele tijd, met lichte heimwee naar het moment dat ik nog aan dat verhaal mocht beginnen, naar het prachtige, veelzeggende omslag (van Martijn van der Linden) had gekeken, bedacht ik me: waar is ook alweer het prentenboek Alle dieren drijven dat hij met Annemarie van Haerenigen maakte over de Ark van Noach? En toen ik daarin las dat bijna hele wereld kopje-onder ging, kon ik niet anders dan Overspoeld er ook bij pakken. Ik eindigde met alle boeken die ik van Gideon Samson heb in mijn handen en besloot ze een plekje te geven in dit stuk, van nieuw naar oud(er)…


Zeb. | boekwijzerTitel: ZEB.

Verschenen in: 2018

Illustraties: Joren Joshua

Boekverzorging: Thomas & Jurgen

Leeftijd: 9+

Zeb. begint met het verhaal van Imara die vertelt over de dag dat ze er een nieuwe bij kregen in de klas, een zebra. Ze heet Ariane.
Hoe absurd het ook klinkt dat de nieuwe een zebra is, je neemt Imara meteen serieus. Samson vertelt haar verhaal zo realistisch dat het geen moment raar voelt. En die geloofwaardigheid houdt hij de verdere tien heerlijke verhalen vast. Steeds komt een andere klasgenoot aan het woord. Ze maken stuk voor stuk een bizar verhaal mee dat je van het ene op het andere been zet, dat je laat gniffelen, grinniken, denken, fronsen, leren en vooral intens laat genieten.
Neem Maximiliaan die er opeens mee moet leven dat iedereen zegt dat twee plus twee vijf is, en niet vier. Eerst ontploft hij zowat van frustratie, want hoewel iedereen lijkt te weten dát het zo is, kan niemand het uitleggen. En dan… dan ziet hij het zelf opeens ook.
Huh?
Ja, hij ziet het echt en vanaf dat moment begrijpt hij ook niet meer hoe hij ooit anders had kunnen denken.
Samson zegt niet dat dit goed is of fout, hij laat alleen zien dat het gaat zoals het gaat. Je aanpassen is nu eenmaal niet altijd goed, of altijd slecht. Het is alsof hij zegt: bepaal jij maar lekker zelf wat je ervan vindt, of praat erover.
Dit verhaal is een sprankelend voorbeeld van hoe het eraan toegaat in Zeb. Of het huilen nu wordt afgeschaft, twee kinderen elkaar in een droom tegenkomen, of de juf besluit te trouwen op 30 februari (een datum die niet bestaat), Samson slaagt er steeds in de verhalen zonder oordeel, verklaring, of nodeloze uitleg te vertellen.
Zijn realistische absurdisme doet me sterk denken aan het gelukkige gevoel dat ik krijg bij de dierenverhalen van Toon Tellegen. Ik denk zelfs dat Samson daarin toegankelijker is dan Tellegen, wiens verhalen misschien leuk zijn voor kinderen, maar soms wel iets te moeilijk. Wat een rijkdom dat we kinderen door boeken als Zeb. al kennis kunnen laten maken met deze diepgang en intelligente humor. En wat razendknap als je zo kunt schrijven, er staat werkelijk nergens een woord of zin teveel.
Illustratie Zeb. | boekwijzer
De dynamische tekeningen van kinderboekendebutant Joren Joshua vullen de verhalen prachtig aan. Ze spatten van de pagina’s en tillen het boek naar een (nóg) hoger plan. Ik kan het niet beter zeggen dan Samson zelf: ‘We wilden iets maken waarin het beeld de tekst aanvult en andersom. Iets waarin de tekeningen en de verhalen met elkaar gaan praten, gaan dansen bijna.’
Ik wens iedereen deze elf wonderlijke, diepzinnige, grappige verhalen toe.


Alle dieren drijven | boekwijzerTitel: Alle dieren drijven

Verschenen in: 2017

Illustraties: Annemarie van Haeringen

Leeftijd: 3+

Het bijbelse verhaal van de Ark van Noach is oeroud en vaak verteld, maar zelden zo mooi en verfijnd als Gideon Samson en Annemarie van Haeringen in Alle dieren drijven in woord en beeld doen. De eerste zin is al om in te lijsten: ‘Op een dag deed ik mijn ogen eens goed open.’.
Ik is God en wat hij ziet schokt hem. Ruziemakers, rommelmakers, rotzooitrappers. Hij roept, maar niemand wil luisteren. Niemand, behalve één man. Samen bouwen ze een plan.
Alle dieren, alle dieren
Alle dieren kom maar gauw
Apen, katten, schapen, ratten
Twee van elk, een man, een vrouw

Als de boot vol is, worden de wolken zo zwart als de nacht. Het begint te regenen. ‘De hele wereld ging kopje onder. Bijna de hele wereld.’ Het plan blijkt waterdicht.
illustratie alle dieren drijven | boekwijzer
Alle dieren drijven is een mooi, knap, subtiel, hoopvol prentenboek. De tekeningen van Annemarie van Haeringen zijn ingetogen én expressief. Noach in zijn gewaad van sterren, de details, de perspectieven, haar kleurgebruik, het klopt allemaal. De laatste pagina met de regenboog in de regen is werkelijk van een onwaarschijnlijke schoonheid. Het past bij de manier waarop Samson het verhaal van de Ark van Noach vertelt. De zinnen zijn licht en tegelijkertijd vol van poëzie en diepgang, ze zijn raak en rijk. Haast niks wordt expliciet genoemd. Zo komt niet de vredesduif, maar het goede nieuws aanvliegen. En weet je nog, dat twee plus twee vijf was in Zeb.? Hier zie je dat één plus één drie wordt, of vijf of negen. Wat een subtiele manier om te laten zien dat het plan heeft gewerkt.


Eilanddagen | boekwijzerTitel: Eilanddagen

Verschenen in: 2016

Omslag: Martijn van der Linden

Bekroning: Vlag en Wimpel 2017

Leeftijd: 10+

‘Je moeder wilde Kees dus niet op kosten jagen. Zo legde ze het uit, maar jij weet wel beter. Zij en Kees kunnen jou niet gebruiken bij hun kleffe gedoe en daarom ben jij zonder pardon naar je Griekse vader gestuurd. Een vader die je nauwelijks kent, maar dat vond je moeder geen probleem. Of beter gezegd (haar letterlijke woorden): ‘Daar moest dan maar eens verandering in komen.’
In het begin lijkt het Griekse eiland net zo rampzalig als Jakob verwachtte. Hij blijft op zijn kamer, elke dag lijkt ‘op een oersaaie natuurfilm die door een grapjas zonder humor eindeloos achter elkaar wordt afgespeeld, en dan ook nog eens in tergend trage slow motion.’ Maar dan, op dag vier, na een woedende woordenregen tussen hem en zijn vader, stapt Jakob naar buiten.
Het is begin van alles, want daar ontmoet Jakob de Griekse Miech. Miech heeft een Nederlandse vader en spreekt heerlijk, gebrekkig Nederlands: ‘Veel mensen van de dorp gaan voor de hele zomer naar de familie op vasteland.’ (…) ‘Maar nu jij bent hier!’ (…) ‘En ik weet zeker dit wordt de hele mooie zomer.’
Jaak en Miech worden beste vrienden en als Puck, het vriendinnetje van Miech uit Nederland, arriveert, wordt het allemaal nog mooier. Samen zijn ze ‘een eilandje op een eiland’, wensen ze dat alles zal blijven zoals het op dat moment is. Er is alleen één probleem. Of Jakob het nou leuk vindt of niet, hij is ook tot over zijn oren verliefd op Puck.
In Eilanddagen speelt Samson op een prachtige manier met stijl en vertelvorm. De jij-vorm zorgt ervoor dat je je als lezer onmiddellijk en heel direct aansgeproken voelt. Het lezen van dit heerlijke verhaal voelt als een lange, zinderende, zomerdag. Zo een met alles in zich, waarvan je niet wilt dat er een einde aan komt, waar je al heimwee naar hebt als hij nog in volle gang is. Het is onbegrijpelijk dat Eilanddagen ‘slechts’ met een Vlag en Wimpel werd bekroond, dat had op zijn minst een Zilveren Griffel moeten zijn.


Overspoeld | boekwijzerTitel: Overspoeld

Verschenen in: 2014

Bekroning: Gouden Lijst 2015

Leeftijd: 12+

Overspoeld verscheen in de door Edward van de Vendel bedachte Slash-reeks waarin steeds een waargebeurd verhaal van een bijzondere jongere door een bijzondere schrijver wordt beschreven.
Julius ‘t Hart deed in 2004 vrijwilligerswerk op Sri Lanka toen het eiland werd getroffen door een tsunami. Gideon Samson praatte er uren en uren over met hem. De reis. Het verhaal. De details. ‘We kunnen er niet álles instoppen,’ zegt Gideon in de nabeschouwing van het boek tegen Julius. ‘En af en toe zullen we er juist weer iets bij moeten verzinnen.’ ‘Weet ik toch,’ zegt Julius. ‘Mijn verhaal is mijn verhaal. Een boek is een boek. En die twee dingen zijn niet hetzelfde.’
Die twee zijn niet hetzelfde, maar in Overspoeld komen stem en schrijftalent wel meesterlijk samen. Lees bijvoorbeeld maar eens mee met dit stukje: ‘Gezellig met z’n allen? Bullshit. Geen idee wat ik mezelf had proberen wijs te maken, maar wedstrijden van dit kaliber moest ik in compleet isolement ervaren. Dat wist ik toch? Sinds de dag dat de wereld om mij heen kopje-onder ging en ik zelf op de een of andere manier m’n hoofd boven water hield, ben ik er klaar mee. Geen mensenmassa’s meer voor mij. Geen grote emoties.’
En dus zit Pieter (want zo heet Julius is het boek) alleen thuis voor de televisie tijdens de finale van het WK voetbal in 2010. Dan krijgt hij via Facebook een vriendschapsverzoek van Elin, het Zweedse meisje op wie hij vijfenhalf jaar eerder op Sri Lanka krankzinnig verliefd werd en dat hij sinds de ramp niet meer heeft gesproken. ‘Mijn hart, dat een uur voor de aftrap van de WK-finale een gezond, licht verhoogd ritme had aangenomen, staat acuut stil.’ Elin opent het doosje in Pieters hoofd dat hij bij terugkomst in Nederland, al die jaren geleden, zorgvuldig heeft gesloten. Is hij wel tegen al die ellende bestand?
Het boek is opgebouwd als de voetbalwedstrijd die Pieter zit te kijken: met voorbeschouwing, eerste helft, rust, tweede helft, verlenging en nabeschouwing. Meeslepend en confronterend wordt je in flashbacks mee teruggezogen naar de gebeurtenissen van 2004. Lees je hoe Pieter en Elin elkaar ontmoeten, hoe Pieter nog geen zeven uur later van zwaar gegrom wakker wordt, hoe de deur zijn hotelkamer in gelanceerd wordt, hoe het water genadeloos om zich heen grijpt.
De zorgvuldig gekozen toon van het verhaal is zacht waar nodig en rouw als het moet. Het maakt dat de geschiedenis je onverbloemd en levensecht overspoeld.


Zwarte zwaan | boekwijzerTitel: Zwarte zwaan

Verschenen in: 2012

Bekroning: Zilveren Griffel 2013

Leeftijd: 12+

Rifka en Duveke zijn beste vriendinnen: R.D.F. – RIF+DUUF FOREVER. ‘De meisjes uit de klas vinden we truttenkoppen en de jongens zijn piemelpikkies. Toch doet iedereen aardig tegen ons. Dat komt door Rifka. (…) Vriendinnen zijn met Rifka is het hoogste wat je kunt bereiken. Dat is denk ik wel zo’n beetje wat het is.’ Rifka is een heftig kind – gemeen, slim, dominant en manipulatief. Ze durft alles, ze weet alles beter. Duveke is lang niet zo sterk, ze is volgzaam en angstig. Zonder Rifka is ze nergens, denkt ze. ‘Als je Rifka tegen je hebt, kun je het wel vergeten.’ En dus doet ze veel voor haar, dingen die niet fijn voelen en niet aardig zijn.
‘Het lijkt me nou echt lachen,’ zegt Rifka op een dag, ‘om op je eigen begrafenis te zijn.’ Om daar al snel van te maken dát ze haar eigen begrafenis gaat meemaken: ‘Want ik wil het. En als ik iets wil. Dan gebeurt het.’
Zwarte zwaan vertelt het verhaal ‘voor’, ‘na’, en ‘tijdens’ de uitvoering van dit krankzinnige plan. Elk deel wordt door een andere sleutelfiguur verteld. Eerst Duveke, dan haar broer Olivier en tot slot Rifka (in de jij-vorm waar Samson later heel Eilanddagen in zou schrijven). ‘De waarheid is nooit precies zoals je denkt dat hij zou zijn’ is het aan Johan Cruijff ontleende motto van het boek. De vertelperspectieven versterken dit overweldigende gevoel waarmee Zwarte zwaan je na tweehonderdtwaalf voorbijgevlogen pagina’s achterlaat. De puzzelstukjes zijn op hun plek gevallen, je begrijpt wat er is gebeurd, en tegelijkertijd hebben schuld en onschuld elkaar verslonden en is niets meer wat het lijkt.
‘Ziek (ER: later opnieuw uitgegeven als De hemel kan wachten) zat qua heftigheid denk ik op het randje, Zwarte zwaan tuimelt daar misschien overheen.’ zegt Gideon Samson in een interview met Joukje Akveld in LezenZwarte zwaan is inderdaad heftig en schokkend. Maar júíst dat foute, dat slechte, dat gemene maakt het verhaal woestaantrekkelijk. Het is een belangrijk, steengoed boek dat laat zien hoe manipulatief, genadeloos, machteloos, beïnvloedbaar, onbezonnen en impulsief kinderen kunnen zijn.


De hemel kan wachten | boekwijzerTitel: Ziek, De hemel kan wachten

Verschenen in: 2009 

Licht herziene heruitgave: 2017  

Bekroning: Zilveren Griffel 2010

Leeftijd: 10+

Belle zou zich elke dag een beetje beter moeten voelen, had de arts na de operatie twee maanden eerder gezegd. Het tegenovergestelde is waar. ‘Ik word nog zieker wakker. Ik wist niet eens dat dat kon. Alles is vermoeiend.’
Achter op De hemel kan wachten staat: ‘Dit is mijn schrijfschrift.’ Wat je leest is dus het verhaal ván dit doodzieke twaalfjarige meisje. Dichterbij kun je haast niet komen. Je leest haar beschouwingen, gedachten, de gesprekken tussen haar en de mensen die in de ziekenhuiskamer komen, en herinneringen aan de tijd voordat ze ziek werd.
Haar ouders zijn gescheiden en praten amper met elkaar, haar vriendinnen zijn nauwelijks vriendinnen te noemen en Belle heeft er schoon genoeg van dat iedereen haar zielig vindt. ‘Mama moet altijd huilen omdat ze me zo zielig vindt. En papa kijkt altijd schuldig, want hij wil eigenlijk vaker langskomen. Omdat hij me zo zielig vindt.’ Het maakt haar woest.
‘Ben je ook boos op op jezelf?’ vraagt de medisch psycholoog haar op een dag. ‘Alleen als ik medelijden met mezelf heb. Want medelijden is stom.’ antwoordt Belle.
De enige mensen die nooit medelijden met haar hebben zijn haar opa en oma. Ze hebben ook nooit haast en ze begrijpen Belle het best van iedereen. Ze zijn onnoemelijk teder en ontroerend lief. ‘Die gaan we dus nooit meer wassen. Dit wordt mijn lievelingstrui. Mijn tranentrui.’ zegt opa als Belle zijn trui heeft nat gehuild.
Ook in een van zijn eerste boeken was Samson er al een meester in om de dingen ontdaan van alle bijzaken en nonsens te beschrijven. Hij maakt de dingen niet mooier dan ze zijn, ook niet romantischer. Hij laat zien dat de vader van Belle zich laf en als een ontzettend sukkelige slappe zak kan gedragen (‘beloftes van papa zijn net uitslagen van een medisch onderzoek. Ze klinken prachtig. En je hebt er niks aan.’). Dat zij hem daarom kan haten en ook dan nog onvoorwaardelijk van hem houdt. Hij legt genadeloos bloot hoe boos, cynisch en bitchy je met vlagen kunt worden als je de strijd om het leven van de dood lijkt te gaan verliezen. En ook hoe begrijpelijk en invoelbaar dat is.
‘Uiteindelijk gaat iedereen dood,’ zegt opa. ‘Een onherstelbaar verlies.’ Hij had het niet mooier kunnen zeggen.


 NAWOORD

‘Bij elk nieuw boek heb ik de stellige ambitie om iets te schrijven wat anders en beter is dan alles wat ik daarvoor schreef. Uiteindelijk gaat het er misschien niet eens om of dat ook daadwerkelijk lukt, maar het is simpelweg zo dat ik in de afgelopen jaren heb ontdekt dat ik zonder dat streven mezelf als schrijver niet serieus kan blijven nemen.’ aldus Gideon Samson in een interview.
Is Zeb., zijn jongste telg, inderdaad de voorlopige top van de berg? Ik weet het niet… Ik kan niet zeggen dat Samsons boeken steeds beter worden, maar dat komt niet door niet door de kwaliteit van Zeb., dat komt door zijn oeuvre. Er is geen boek beter. Ze zijn allemaal anders, en allemaal goed. Echt heel erg goed.
Maar ik snap wel wat hij in dat interview zegt, want zijn boeken vóélen ook alsof ze zijn geschreven met het streven om steeds beter en anders te zijn. Die bevlogenheid en totale overgave aan het verhaal en haar karakters maakt het resultaat keer op keer uniek en tegelijkertijd – hoe anders ook qua stijl, insteek, of inhoud – onmiskenbaar van hem.
‘Wat is hartstochtelijk?’ wil Fien in een van de verhalen uit Zeb. weten. ‘Dat je huilt en dat je voelt dat het goed is.’ legt haar moeder uit. ‘Met heel je hart, bedoel ik.’ Dat is wat ik denk, als ik de boeken van Gideon Samson lees: ze zijn met heel zijn hart geschreven.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *